Ochrona sygnalistów i nowe obowiązki pracodawców

Anonimowo, bez kar i represji. Pracownicy będą mogli zgłaszać nieprawidłowości w swoich organizacjach nie obawiając się szykan. 23 maja 2024 roku sejm przyjął ustawę o ochronie sygnalistów.  

Wdrożenie dyrektywy

Nowo uchwalona ustawa o ochronie sygnalistów wypełnia obowiązek wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE nałożony na państwa członkowskie w zakresie egzekwowania ochrony osób ujawniających naruszenia prawa w miejscu pracy. Polska implementacja nastąpiła z dużym opóźnieniem. Państwa UE miały na to czas do 17 grudnia 2021 r.  

Najważniejsze postanowienia ustawy

Ustawa o ochronie sygnalistów wprowadza kompleksowy system ochrony dla osób zgłaszających naruszenia prawa, definiując ich prawa i obowiązki, a także role i zadania pracodawców oraz Rzecznika Praw Obywatelskich. Określa w szczególności:

• warunki ochrony dla osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa, w tym wymagania dotyczące prawdziwości zgłaszanych informacji; 
• środki bezpieczeństwa sygnalistów, w tym ochronę przed działaniami odwetowymi oraz zapewniają wsparcie prawne i możliwość uzyskania odszkodowania; 
• zasady tworzenia wewnętrznych procedur zgłaszania naruszeń prawa oraz podejmowania działań następczych podejmowane przez podmioty prawne i organy publiczne;
• zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane z przyjmowaniem i rozpatrywaniem zgłoszeń o naruszeniach prawa.

Kim jest sygnalista i kto może nim zostać?

Zgodnie z zapisami ustawy „sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą” (Art. 4. pkt. 1) niezależnie od formy zatrudnienia i pełnionych funkcji czy służby.

W szczególności mogą to być: pracownicy (w tym pracownicy tymczasowi), osoby świadczące pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej, przedsiębiorcy, prokurenci, akcjonariusze lub wspólnicy, członkowie organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych, osoby świadczące pracę pod nadzorem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, stażyści, wolontariusze, praktykanci, funkcjonariusze różnych służb (np. Policji, ABW), żołnierze.

Zgłoszenie może dotyczyć różnych aspektów działalności organizacji, w tym nieetycznych praktyk, oszustw, korupcji czy innych działań, które są sprzeczne z prawem lub zasadami etycznymi.

Ochrona sygnalistów

Ustawodawcy przewidzieli kilka sposobów ochrony sygnalistów. Zagwarantowano im poufność i anonimowość. Tożsamość sygnalisty musi być chroniona. Informacje umożliwiające identyfikację sygnalisty muszą być zabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych (Art. 8. 1, Art. 43). Ujawnienie jego tożsamości bez jego osobistej zgody jest zabronione i karalne (Art. 56).

Zapisy ustawy jasno też określają zakaz działań odwetowych. Sygnalista nie może być poddany działaniom odwetowym, takim jak zwolnienie z pracy, degradacja, czy jakiejkolwiek formie zastraszania. W przypadku poniesienia szkody z powodu działań odwetowych sygnaliści mają też prawo do odszkodowania (Art. 11-14, Art. 55). 

Prawo do nieodpłatnej pomocy prawnej: Sygnaliści mają prawo do bezpłatnej pomocy prawnej oraz poradnictwa obywatelskiego (Art. 61).

Prawa i obowiązki sygnalistów

Oprócz wspomnianej ochrony przed działaniami odwetowymi i poufności zgłoszeń i tożsamości, sygnaliści mają prawo dostępu do informacji zwrotnej. Powinni być informowani o wynikach dochodzenia dotyczącego zgłoszonych przez nich nieprawidłowości (Art. 25, pkt. 1, Art. 41). W przypadku poniesienia szkody z powodu działań odwetowych sygnaliści mają też prawo do odszkodowania.

Do obowiązków sygnalistów należy zachowanie rzetelności zgłoszeń. Sygnaliści mają obowiązek zgłaszać tylko te informacje, które są prawdziwe i oparte na rzetelnych danych. Zgłaszanie fałszywych informacji może skutkować odpowiedzialnością prawną. Osoby, które poniosą szkody na skutek takich zgłoszeń mają prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia od sygnalisty (Art. 15).

Zgłoszenia powinny być dokonywane zgodnie z wewnętrznymi procedurami organizacji, które muszą być zgodne z obowiązującymi przepisami prawa.

Obowiązki pracodawcy

Ustawa reguluje nowe obowiązki pracodawców związane z ustanowieniem wewnętrznej - bezpiecznej i poufnej - procedury (Art. 23, Art. 29) zgłaszania naruszeń. Zapewnienia kanałów komunikacji - zarówno ustnych, jak i pisemnych - do zgłaszania naruszeń. Pracodawcy są zobowiązani do prowadzenia rejestru zgłoszeń, zapewnienia ochrony tożsamości sygnalistów, ale także podejmowania działań następczych po otrzymaniu zgłoszenia, w tym przekazania informacji zwrotnej sygnalistom w określonych ustawą terminach.

Przeczytaj artykuł dot. zapobiegania dyskryminacji w miejscu pracy

Rola Rzecznika Praw Obywatelskich

Kluczową rolę w ochronie sygnalistów pełni Rzecznik Praw Obywatelskich (Art. 30-50). Do jego zadań należy przede wszystkim przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych o naruszeniach prawa, przeprowadzanie wstępnej weryfikacji zgłoszeń i przekazywanie ich właściwym organom publicznym. RPO udziela sygnalistom wsparcia choćby w postaci udzielania porad prawnych oraz pomocy w procesach sądowych dotyczących naruszeń ich praw.

Rzecznik prowadzi także monitoring przestrzegania ustawy przez pracodawców i organy publiczne. Publikuje informacje na temat praw i środków ochrony sygnalistów oraz prowadzeni działania edukacyjne w tym zakresie.

Polska ukarana

Ustawa trafi teraz do Senatu. Za dotychczasowy brak działań związanych z implementacją dyrektywy o ochronie sygnalistów, Polska została już ukarana 25 kwietnia kwotą 7 mln EUR. Dodatkowo, za każdy dzień od momentu ogłoszenia wyroku jesteśmy zobowiązani do płacenia kary okresowej w wysokości 40 tys. EUR dziennie.

Szukasz wsparcia w rekrutacji? 

Jeśli poszukujesz wsparcia w rekrutacji, skontaktuj się z konsultantem Michael Page, aby omówić swoje potrzeby i znaleźć najlepsze rozwiązania dla Twojej firmy. Nasi eksperci oferują profesjonalne doradztwo i pomoc w każdym etapie procesu rekrutacyjnego.